تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی جنین PGD
PGD یا تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی جنین، یک روش جدید با تکنولوژی باالی ژنتیکی است که در مراکز پیشرفته ی درمان ناباروری دنیا همراه با لقاح آزمایشگاهی ( IVF ) برای کاهش یا به صفر رساندن احتمال انتقال بیماری های ژنتیکی به جنین به کار می رود.
داشتن فرزندی سالم از آرزوهای هر پدر و مادری است. اگرچه اکثر نوزادان سالم به دنیا می آیند اما برخی از خانواده هایی که قصد بچه دار شدن دارند ممکن است با تشخیص یک یا چند بیماری ژنتیکی مواجه شوند.
در واقع، بخش قابل توجهی از نقایص مادرزادی و همچنین شروع بیماریهای مزمن در بزرگسالی به دلیل وضعیت ژنتیکی در فرد می باشد که ممکن است به دلیل سابقه خانوادگی ابتال به یک بیماری ارثی، سن باالی مادر در دوران بارداری، قرار گرفتن در معرض داروها ، فاکتورهای محیطی و یا سایر عوامل ایجاد شوند.
زوجی که در معرض خطر انتقال بیماری های ارثی به جنین خود هستند می توانند در زمان بارداری از روش های تشخیص قبل از تولد (PND) استفاده نمایند، اما باید گفت که نقص بزرگ این روش این است که تنها اقدام قابل انجام برای جنین های مبتال به بیماری های ژنتیکی، جلوگیری از تولد آنها و استفاده از سقط درمانی است، که در اکثر موارد با وجود پاره ای از دالیل مذهبی، اخالقی و قانونی، امکان ختم بارداری وجود نخواهد داشت.
از این رو Pgd نیاز به سقط را از بین برده و از ابتدا جنین های سالم را برای انتقال به رحم مادر انتخاب میکند.
بنابراین در عصر جدید روش تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی ، به عنوان روش جایگزین تشخیص پیش از تولد معرفی شده تا آزادی عمل زوج هایی که نگران خطر انتقال بیماری ژنتیکی به فرزندان خود هستند را افزایش داده و همچنین آسودگی خاطر و کاهش فشار روانی را طول دوران بارداری به همراه داشته باشد.
اصطالح PGD در واقع به هرگونه تست تشخیصی که بر روی جنین، قبل از انتقال به رحم مادر و جهت غربالگری جنین انجام میشود اطالق می گردد.
اما بهتر است تمایزی بین تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی و غربالگری ژنتیکی پیش از لانه گزینی قائل شویم:
غربالگری ژنتیکی پیش از النه گزینی جنین (PGS)
صطالح غربالگری ژنتیکی پیش از النه گزینی (PGS) به مجموعه ای از تکنیک ها برای آزمایش اینکه آیا جنین ها ( به دست آمده از طریق ICSI/IVF ) تعداد کروموزوم های غیر طبیعی دارند یا خیر، اشاره دارد. به عبارت دیگر، آنیوپلوئید بودن یا نبودن جنین را آزمایش می کند.
PGS غربالگری آنیوپلوئیدی نیز نامیده می شود. PGS در سال 2016 توسط انجمن بین المللی تشخیص ژنتیکی پیش از کاشت (PGDIS) به تشخیص ژنتیکی پیش از کاشت برای آنیوپلوئیدی (A-PGD) تغییر نام داد.
تاریخچه مختصری از PGS
غربالگری ژنتیکی قبل از کاشت در ابتدا با استفاده از هیبریداسیون فلورسنت در جا (FISH) انجام شد. از آنجایی که FISH تمام 24 کروموزوم را غربال نمی کند، کارایی و دقت آن برای تشخیص جنین های انیوپلوید محدود بود از این رو در ادامه، فناوری های جدید توسعه یافته برای انجام PGS اعمال شد.
فناوری مبتنی بر آرایه (cgh-Array) غربالگری تمام 24 کروموزوم در جنین را تسهیل کرد و به طور قابل توجهی PGS را بهبود بخشید، در نهایت آخرین پیشرفت تکنولوژی تا به امروز، استاندارد جدیدی را در PGS ایجاد کرد. توالی یابی نسل جدید (NGS) نتایج قابل اعتماد، گردش کار ساده، قابلیتهای توان عملیاتی باالتر را ارائه میدهد.
انجام PGS به چه افرادی توصیه می شود؟
- زنان بالای 35 سال که تحت درمان با IVF قرار می گیرند.
- زوج هایی که سقط مکرر، دو الی چند سقط ژنتیکی و یا سقط بدون دلیل مشخص دارند.
- شکست در IVF، دو الی چند شکست.
تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی جنینPGD
تشخیص ژنتیکی پیش از النه گزینی (PGD) در اواخر دهه 1980 برای اولین بار توسط Handyside و همکارانش به منظور جلوگیری از وراثت ناهنجاری های کروموزومی معرفی شد.
این روش نوعی تشخیص قبل از تولد است که در مقایسه با سایر روش های پیش از تولد، مانند نمونه برداری از پرزهای کوریونی و آمنیوسنتز، در زمان بارداری (اواخر سه ماهه اول یا اوایل سه ماهه دوم) انجام نمی شود. بلکه از ابتدا بر روی جنین های حاصل از لقاح ازمایشگاهی و قبل از انتقال به رحم مادر انجام می گردد.
علی رغم برخی تصورات نادرست، pgd یک روش درمانی برای جنین ها، که در ان بتوان تغییری در dna جنین و یا هر تغییر دیگری در ساختار ژنتیکی انها ایجاد کرد نیست.
بلکه صرفا یک روش تشخیصی است که میتواند تشخیص دهد که آیا جنین خاصی حامل یک اختالل ژنتیکی که زوجین در معرض خطر ان قرار دارند می باشد یا خیر؟ و یا ناهنجاری های کروموزومی را که می توانند منجر به النه گزینی ناموفق، سقط جنین و یا تولد نوزادی با وضعیت جسمانی نامساعد و یا اختالل در رشد شود را شناسایی نماید.
از این رو به طور کلی از مزایای انجام PGD می توان به تولد فرزند سالم، افزایش شانس بارداری، جلوگیری از سقط جنین و انتخاب جنسیت اشاره کرد.
کاربرد و علل انجام PGD
PGD جهت بیماری های تک ژنی
بیماری های تک ژنی همانطور که از نامش پیداست در اثر بروز جهش (تغییر ژنتیکی بیماریزا) در یک ژن مشخص اتفاق می افتند. این بیماریها اغلب دارای الگوی توارث مشخصی هستند و به اختلالات مندلی نیز معروفند.
PGD جهت بیماری های وابسته به جنس (وابسته به کروموزوم x)
زنان دو کروموزوم X) xx) اما مردان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند (xy). هنگام تشکیل جنین، گامت ماده (تخمک) حتماً حاوی یک کروموزوم X ، ولی گامت نر (اسپرم) یا حاوی یک کروموزوم X است یا حاوی یک کروموزومY.
PGD برای جابجایی های کروموزومی یا ناهنجاری های ساختاری در کروموزوم
جابجایی کروموزومی به بازآرایی مواد ژنتیکی یک کروموزوم به طوری که قسمتی از مواد ژنتیکی ان بر روی کروموزوم دیگر قرار میگیرد اطالق می گردد.
این اختالل گاهی به صورت یک جابجایی “متعادل” اتفاق می افتد که در آن تمام مواد ژنتیکی به صورت طبیعی وجود دارد و برای خود فرد مشکلی ایجاد نمیکند اما وقتی یکی از زوجین حامل یک بازآرایی کروموزومی متعادل باشد، می تواند اسپرم ها یا تخمک هایی تولید کند که می تواند حاوی بخش اضافی یا حذف از قطعه جابجا شده باشد که منجر به ایجاد اسپرم و یا تخمک معیوب گردد که در فرد خطر ناباروری و سقط مکرر و یا تولد نوزادی با اختالالت ژنتیکی را به شدت افزایش می دهد.
از این رو در ازمایشگاه پویا ژنتیک با انجام کاریوتایپ برای زوجین با سابقه ناباروری و یا سقط مکرر و انجام PGD میتوان به افزایش شانس بارداری و داشتن فرزندی سالم به این بیماران کمک شایانی کرد.
مفتخریم که اعالم داریم ازمایشگاه پویا ژنتیک، انجام دهنده اولین مورد array-pgd cgh جهت مشکالت ساختاری کروموزومی والدین در جنوب کشور، با انجام بیش از 500 مورد cgh array-pgd به منظور مشکالت ساختاری کروموزومی اماده ارایه خدمات تخصصی به مراجعین عزیز می باشد.
PGD برای درمان کودکان مبتال به بتا تالاسمی، فانکونی انمیا و سایر بیماری های خونی نیازمند به پیوند مغر استخوان با روش تطبیق hla
تشخیص ژنتیکی پیش از النه گزینی جنین در مواقعی که مادر هنوز در سنین باروری است، با هدف درمان کودک مبتال به بیماری هایی از قبیل بتا تاالسمی، فانکونی انمیا و سایر بیماری های خونی نیازمند به پیوند مغر استخوان انجام می پذیرد، این کار با استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف خواهر یا برادر تازه متولد شده که حاصل از روش pgd با تطبیق hla (انتی ژنهای لوکوسیت های انسانی) با فرزند بیمار است، انجام می گردد.
مفتخریم که اعالم داریم مرکز درمان ناباروری شیراز انجام دهنده اولین مورد hla-pgd matching در ایران در سال ،97 اماده خدمت رسانی به خانواده هایی است که برای درمان کودک مبتالی خود به دنبال یک راهکار علمی و عملی هستند.
PGD برای افراد مستعد ابتال به سرطان های ارثی
می توان گفت که همه سرطان ها ژنتیکی (متاثر از DNA ) هستند اما همه آنها وراثتی (قابل انتقال به نسل بعد) نیستند. ژن هایی که سرطان های وراثتی را ایجاد می کنند از والدین به فرزندان منتقل می شوند، اگر یکی از والدین یا هر دو، جهش ژنتیکی مرتبط با سرطان های وراثتی را داشته باشند احتمال ابتال به فرزندان نیز وجود خواهد داشت.
از این رو در عصر جدید و استفاده بشر از ابزار علم و تکنولوژی، کاربرد جدیدتر PGD برای تشخیص بیماری های دیررس و جهش های مستعد کننده سرطان معرفی می گردد تا بشر را حتی از احتمال ابتال و عوارض بیماری های اینده در امان دارد.
البته از آنجایی که افراد مبتال تا شروع بیماری، اغلب تا دهه چهارم زندگی سالم می مانند، بحث بر سر مناسب بودن یا نبودن PGD در این موارد وجود دارد .
با این حال از انواع سرطان های ارثی می توان به سرطان سینه، روده، رحم، تخمدان، پوست، پانکراس و پروستات اشاره نمود.
سابقه خانوادگی شما و تست های تشخیصی برای جهش های ژنتیکی اختصاصی هر سرطان، ابزارهای ارزشمندیست که تیم متخصص مرکز درمان ناباروری شیراز از آنها برای ارزیابی خطر شخصی برای ایجاد نوع خاصی از سرطان برای خود شخص و یا PGD برای جنین های آن زوج، استفاده می کنند.
PGD به منظور انتخاب جنسیت
امروزه زوج ها با دالیل مختلف، خصوصا داشتن تعداد فرزندان کمتر اما با جنسیت دلخواه و حفظ تعادل خانواده، تصمیم به انتخاب جنسیت خاصی برای فرزند خود می گیرند.
دلیل دیگر زمانیست که تنها یک جنسیت در بین فرزندان وجود دارد، مثل زوجی که دو فرزند پسر دارند و یا برعکس، و ممکن است تمایل به داشتن فرزندی با جنس مخالف داشته باشند.
و یا زوجی که فرزندی را از دست داده اند و مایل به داشتن فرزند دیگری از همان جنس هستند. در حال حاضر روش های گوناگونی برای افزایش احتمال جنسیت دلخواه فرزندان معرفی شده اند که غالبا هیچ مبنا و پشتوانه علمی ندارند و صرفا در حد فرضیه های اثبات نشده هستند .
در حال حاضر تنها روش %100 برای تعیین جنسیت مورد نظر استفاده از فناوری PGD می باشد. تعیین جنسیت نه تنها برای انتخاب جنسیت دلخواه والدین، بلکه برای کمک به والدین ناقل یک جهش ژنتیکی برای جلوگیری از انتقال بیماریهای وابسته به جنس مانند هموفیلی، کوررنگی، دیستروفی عضالنی و… طراحی شده است تا با روش pgd شناسایی و از فرآیند IVF حذف شوند و از انتقال ژنتیکی این قبیل بیماریها به نسل بعد جلوگیری شود.
مفتخریم که اعالم داریم ازمایشگاه ژنتیک مرکز ناباروری شیراز ( دکتر رستمی) ، انجام دهنده اولین مورد pgd به منظور انتخاب جنسیت در جنوب کشور در سال 1392 ، با سابقه انجام بیش از 10 هزار مورد pgd بدین منظور، اماده ارایه خدمات تخصصی به مراجعین عزیز می باشد.
PGD به چه کسانی توصیه میشود؟
- زنان 35 ساله به باال که قصد بارداری دارند
- زوج هایی با سابقه سقط مکرر و بدون علت مشخص
- زوجهایی با سابقه دو یا بیش از دو بار
- ناموفق IVF
- زوجهایی با سابقه بیماری های ارثی وابسته به جنس در خانواده
- زوجهایی با سابقه اختالالت تک ژنی در خود یا خانواده
- زوجهایی با سابقه ناهنجاری ساختاری کروموزومی
- داشتن فرزند مبتال به اختالالت کروموزومی
- داشتن فرزند مبتال به بیماری ژنتیکی خاص
- وجود فرزند مبتال به بیماری ژنتیکی خاص در خانواده زوجین
- داشتن ناباروری با علت نامشخص
- ناباروری با فاکتورهای مردانه و وجود اختالالت ناباروری در مردان
آشنایی با مراحل انجامPGD
همانطور که در ابتدا گفته شد،PGD یا تشخیص ژنتیکی پیش از النه گزینی جنین، یک روش جدید با تکنولوژی باالی ژنتیکی است که در مراکز پیشرفته ی درمان ناباروری دنیا همراه با لقاح آزمایشگاهی (IVF) برای کاهش یا به صفر رساندن احتمال انتقال بیماری های ژنتیکی به جنین و یا انتخاب جنسیت جنین به کار می رود.
برای هر دو فرایند غربالگری و تشخیص ژنتیکی قبل از النه گزینی جنین، ابتدا باید لقاح آزمایشگاهی صورت گیرد.
در این راستا، ابتدا تخمدان های خانم در سیکل دارویی تخمک کشی برای آزاد کردن تخمک های بیشتر تحریک می شوند.
سپس با انجام عمل تخمک کشی، تخمک ها خارج شده و در همان روز، نمونه اسپرم از مرد تهیه می شود.
پس از طی پروسه های مختلف، تخمک و اسپرم در ظروف آزمایشگاهی مخصوص، لقاح داده می شوند و یا اینکه اسپرم را به درون غشای سیتوپالسمی تخمک تزریق می کنند (icsi).
پس از لقاح و تشکیل جنین ها در آزمایشگاه، با توجه به نوع تست برنامه ریزی شده برای جنین ها، 3 الی 5 روز برای رشد آن ها زمان داده می شود. سپس نمونه برداری برای شروع فرایند پی جی دی از جنین های با رشد مناسب صورت می پذیرد.
نمونه برداری با توجه به نوع تست برنامه ریزی شده، شامل خارج کردن یک سلول واحد و یا تعداد کمی سلول، از بخش تروفوکتودرم جنین می باشد.
در ادامه سلول واحد و یا تروفکتودرم جنینی، برای انجام ازمایشات مربوطه، تحویل بخش ژنتیک مجموعه می گردد.
آیا نمونه برداری از جنین ها در فرایند PGD، به جنین ها آسیب نمی رساند؟
یکی از سؤاالتی که در ارتباط با انجام pgd، به ذهن می رسد این است که آیا انجام این تست و نمونه برداری از جنین به آنها آسیبی نمیرساند؟
با اطمینان باید بگوییم که خیر.
زیرا رویان در مراحل اولیه تقسیمات سلولی، قابلیت جایگزین کردن سریع سلول و یا بافت تروفکتودرم برداشته شده را دارد، در این مرحله سلولهای برداشته شده مجددا جایگزین میشود و مشکلی برای رویان پیش نمیآید. از طرفی با حذف جنین هایی با جهش ژنتیکی خاص از فرایند ivf، و انتقال جنین سالم به رحم مادر، شانس داشتن یک بارداری سالم و تولد نوزاد با جنسیت دلخواه و بدون جهش های ژنتیکی خاص افزایش می یابد.
آیا می توان هم زمان با PGD برای بیماری های ژنتیکی، انتخاب جنسیت هم انجام داد؟
بله ، نه تنها می توان انتخاب جنسیت انجام داد، بلکه هم زمان با PGD برای بیماری های ژنتیکی بررسی برای بیماری های شایع کروموزومی نیز انجام می شود.
در PGD مولکولی در صورتی که جنین بیمار باشد آیا ژن بیمار را بر میدارید یا جنین را از بین می برید؟
در PGD مولکولی جنین ها از لحاظ ژن ها مورد نظر بررسی می شوند و جنین هایی که برای ژن مورد نظر نرمال باشند انتقال داده می شوند و جنین های بیمار دور ریخته می شوند.
مرکز درمان ناباروری شیراز با سابقه 11 سال انجام PGD به واسطه همکاری تیم مجرب و متخصص جنین شناسی و ژنتیک خود و استفاده از آخرین تکنولوژی روز دنیا و تجهیزات مدرن آزمایشگاهی، آماده خدمت رسانی و انجام PGD به مراجعه کنندگان عزیز می باشد.